NERMIN TURSIĆ O KONTINUITETU MILOŠEVIĆEVE DOKTRINE: 'Vučićev 'Srpski svet' nije projekat mira, već projekat kontrole. U njemu Bosna i Hercegovina ostaje država koju...'

Piše: Nermin Tursić

Prošlo je punih dvadest i pet godina od pada režima Slobodana Miloševića (05.10.2000. godine), dana koji je trebao da označi
početak demokratskih promjena, oslobođenja od autoritarne vlasti u Srbiji i političke stabilizacije u regiji. Međutm, osim prvobitnog očekivanja na osnovu aktuelne političke prilike u Srbiji, ali i regiji opravdano se postavlja pitanje, da li se tog dana „promijenio politički režim ili samo politička vlast“? Na osnovu te dileme, u radu se polazi od pretpostavke da i nakon pada „miloševićavog režima“ svi parametri ukazuju na kontinuitet njegove politike koja je danas satkana u ideološke obrasce i doktrinu uspostavljenog koncepta „Srpskog sveta”.

Naime, svjedoci smo, da je politička stvarnost „Zapadnog Balkana“ u posljednjoj deceniji obilježena ponovnim jačanjem nacionalističkih diskursa i pokušajima reinterpretacije politike koja je vladala devedesetih godina prošlog stoljeća. U tom kontekstu, politika predsjednika Republike Srbije, Aleksandra Vučića, sve više poprima obrise ideološkog kontinuiteta sa politikom Slobodana Miloševića.

Iako je prvopomenuti formalno promijenio politički diskurs i deklarativno prihvatio evropski put Srbije, njegova retorika i njegovi
postupci u praksi često se pokazuju suprotoni tome. Činjenično i konkretno, Aleksandar Vučić je svojim vladanjem uspostavio konsolidaciju autoritarne vlasti u Srbiji i reafirmaciju hegemonijskih ambicija prema susjedima, naročito prema Bosni i Hercegovini i Kosovu, a u velikoj mjeri i ka Crnoj Gori.

Da bi se potpuno razumjela ovakva matrica vladanja, neophodno je sačiniti kratku historijsku i političku rekonstrukciju zbivanja tog vremena. Naime, u tom periodu je politika Slobodana Miloševića bila zasnovana na ideji objedinjavanja svih Srba u jedinstveni državni okvir, čime je faktički započet proces razaranja jugoslavenske federacije i izazivanja ratova u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu. Ova ideja, premda je vojno poražena, ipak nikada nije ideološki. Ostala je živa u velikom dijelu srpske političke, akademske i crkvene elite.

U skladu sa tom idejom, i Aleksandar Vučić kao nekadašnji ministar informisanja „miloševićevog režima“ i visoki funkcioner „Srpske radikalne stranke“, svoje aktuelno političko djelovanje u velikoj mjeri temelji na principima tog perioda. Iako se nakon dolaska na vlast 2012. godine, deklarativno distancirao od ekstremnog nacionalizma, njegova politička praksa pokazuju suprotno. U njoj se prepozanaje kontinuitet politike Slobodana Miloševića, i to: kroz centralizaciju vlasti, diskreditacije opozicije, instrumentalizaciju medija, zastrašivanje građana, kontrolu institucija, te upotrebu nacionalističke retorike kao instrumenta za unutrašnju i vanjsku mobilizaciju građana Srbije, ali i pripadnika šire srpske etniče zajednice koji žive u susjednim državama regije.

U skladu sa tim načelima proizašao je koncept “Srpskog sveta” kao mirnodobska replikacija projekta „Velika Srbija“. U suštini, riječ je o ideološkom projektu koji teži stvaranju kulturnog, političkog i duhovnog prostora „srpskog naoroda“ pod apsolutnom
dominacijom Beograda. Isti treba da funkcionira bez formalnih granica i jasnim centrom moći. Ovaj koncept promovišu određeni srbijanski i srpski intelektualci, mediji, crkveni i svjetovni zvaničnici, a često ga koriste političke strukture vlasti u Srbiji i BH entitetu „RS“ kao mehanizam pritiska i homogenizacije.

Činjenica da pristup Aleksandra Vučića i “Srpskog sveta” nije otvoreno teritorijalno-ekspanzionistički projekt kao što je to bila „Velika Srbija“ Slobodana Miloševića, ali također, činjenica je da sadrži iste elemente političke kontrole i hegemonije kroz ekonomiju, kulturu, medije i religiju. Na taj način “Srpski svet” funkcioniše kao ideološki okvir kojim se pokušava očuvati utjecaj Srbije na „srpski narod“ koji živi izvan njenih granica.

U skladu sa tim „velikodržavnim“ postulatima, jasan je odnos prema Bosni i Hercegovini. On predstavlja centralno djelovanje „vučićeve“ regionalne politike. U njemu se formalno odnosi kroz retoriku poštivanja teritorijalnog integriteta Bosne i Hercegovine, dok u suštini zanemaruje kategoriju državnog suverenita i političke nezavisnosti države, pa kontinuirano vrši neposredno miješanje u njene unutrašnje stvari kroz podržavanje separatističkih tendencija koje provode vlasti BH entiteta „RS-a“.

U tom kontekstu vješto kordinira dvije političke dimenzije:

- Prva: prema internacionalnoj zajednici nastupa kao faktor stabilnosti u regiji;
- Druga: u isto vrijeme prema srbijanskoj i entitetskoj javnosti koristi nacionalističku retoriku kojom jača vlastiti legitimitet i konsolidaciju unutrašnje vlasti u Srbiji, dok istovremeno u Bosni i Hercegovini proizvodi političku destabilizaciju.

U tu svrhu koristi režimske medije u Srbiji i dostupne medijske strukture u entitetu „RS-u“. Preko njih širi narativ o navodnoj ugroženosti „srpskog naroda“, čime se održava stanje permanentne napetosti što predstavlja direktan kontinuitet isprobanih metoda koje je svojevremeno koristio Slobodan Milošević.

Kada je u pitanju regionalni i internacinalni politički kontekst, tu su jasne razlike. Slobodan Milošević se oslanjao na vojnu silu, a Aleksandar Vučić primjenjuje savremene oblike “meke moći”, koja podrazumijeva kontrolu ekonomskih tokova, propagandu i političku infiltraciju u sisteme odlučivanja susjednih država kroz tzv. “bratske odnose“.

To mu dijelom omogućuju promijenjena geopolitička stvarnost u kojoj je oslabio interes SAD-a i EU za prostor Zapadnog Balkana, dok istovremeno ka istom jača utjecaj Rusije i Kine. Srbija nastoji da iwkoristi takvu situaciju kroz promociju politike “vojne neutralnosti” i predstavi se kao most između Istoka i Zapada, čime ujedno jača i vlastiti regionalni položaj.

Ovakva politika za Bosnu i Hercegovinu znači kontinuirani pritisak, blokadu procesa euroatlanskih integracija i sprečavanje izgradnje demokratskog vrijednosnog sistema zasnovanog na jednakosti građana, ili jednostavno, izgradnje moderne građanske države od stane entiteskih vlasti „RS-a“ kao „uspostavljene beogradske političke filijale“ (naravno, ne izostavljajući i politku „HDZ-a BiH kao zagrebačke političke filijale“).

Uprkos tome, nedostatak jedinstvenog odgovora internacionlane zajednice omogućava mu da održava retoriku o “ugroženom srpskom narodu”. Na taj način paradoksalno sebe pozicionira kao i zaštitnika srpskih interesa i regionalne stabilnosti. Ova „funkcionalna kontradiktornost“ proizilazi iz „miloševićeve političke taktike“ u kojoj istovremeno izaziva krizu i nudi se kao glavni posrednik za njeno rješavanje.

U suštini, politika Aleksandra Vučića prema Bosni i Hercegovini pokazuje jasan ideološki i strateški kontinuitet sa politikom Slobodana Miloševića. Iako je ista promijenjena u formi i prilagođena savremenim internacionalnim okolnostima, suština je ostala ista. Ogleda se u dominaciji nad susjedima kroz ideološki, ekonomski i politički pritisak, te upotrebu nacionalizma kao sredstva unutrašnje kontrole.

U skladu sa tim, i „vučićev Srpski svet” nije projekat mira, već projekat kontrole. U njemu Bosna i Hercegovina ostaje država koju nastoji da maksimalno oslabi, fragmentira i održava u trajnom stanju političke nestabilnosti u cilju konstantnog smanjnje njene funkcionalnosti.

To su činjenice zbog kojih njegova politika ne može biti odvojena od razumijevanja „miloševićevog ideološkog i političkog naslijeđa“, jer ono i nakon toliko godina, danas, kroz nove forme i jezik, oblikuje odnose na Balkanu.