Najpoznatije plemićke porodice iz BiH, Srbije, Hrvatske i Crne Gore

Za evropske historičare koji su se bavili ovim pitanjem posebnu pažnju je izazvao podatak da se od svih evropskih zemalja jedino u Bosni sačuvalo brojno plemstvo sve do kraja 19. stoljeća, koje je sve do tog vremena u cijelosti sačuvalo feudalne privilegije i da je još predstavljalo glavnu vojnu, političku, ekonomsku i kulturnu snagu zemlje. Takvu Bosnu je dočekala i austrijska okupacija 1878. godine, kazao je za Faktor Adis Zilić, vanredni profesor na Odsjeku za historiju Fakulteta humanističkih nauka Univerziteta “Džemal Bijedić” u Mostaru.

Ko su bile porodice "plave krvi" na Balkanu?

BOSNA I HERCEGOVINA

Dinjičići su bosanska srednjovekovna vlastelinska porodica koja je u doba kraljevine Bosne upravljala oblašću Jadara. Prvi poznati predstavnik Dinjičića je župan Dinjica. On se pojavljuje u povelji bosanskog kralja Tvrtka I Kotromanića od 10. aprila 1378. godine.

Zlatonosovići su bosanska srednjovekovna vlastelinska porodica koja je u doba kraljevine Bosne upravljala oblašću Usore. Braća Vlađ i Stjepan Zlatonosović bili su učesnici u Kosovskom boju 1389. godine u kojem su bili zarobljeni od Turaka.

Jakšići su bili poznata plemićka porodica iz vremena srpske despotovine. Jakšići su zadivili Mađare svojim herojstvom u borbi s Turcima, tako da ih je kralj Matija nazvao "stubovima kršćanstva“ i dao im i ugarsku plemićku titulu.

Kosače (od njih Hercegovići, Kosačići, Vukovići, Hranići) su bosanska srednjovekovna porodica koja je u doba Kraljevine Bosne bila najznačajnija u njoj, poslije vladajućih Kotromanića. Njihov prvobitni posjed se nalazio oko nastanka Drine i Foče, a kasnije se proširio na prostor Zahumlja odnosno današnje Hercegovine. Njihov pripadnik Vlatko Vuković bio je vojskovođa Tvrtka I i komandovao je lijevim krilom bosanske vojske u Kosovskom boju.

Kotromanići su bili bosanska vladarska dinastija u srednjovekovnoj Bosni, koja je vladala približno od 1250. do 1463. godine. Glavni posjedi nalazili su im se u srednjoj Bosni, u dolini rijeke Bosne do Vranduka i u župi Lašvi. Od značajnijih gradova posjedovali su Visoko, Sutjesku, Bobovac, Fojnicu i Kreševo kao i okolna rudarska naselja.

Loza Omerbašića predstavlja direktne (muškom linijom nasljeđivanja) potomke prvog vladara Bosne vicekralja Boriča (mađ.: Borics ; Borisz; Boris) (1141.-1173.), princa i najstarijeg (i od oca nepriznatog) sina mađarskog kralja Colomana (Kálmán, 1095.-1116.), te zajedničkog pretka svim domaćim suverenima Bosne. Istovremeno, Omerbašići su pleme Boričeve loze Berislavića.

Brankovići su vlastelinska i vladarska porodica iz 14. i 15. veka. Najpoznatiji predstavnik je svakako Vuk Branković, učesnik boja na Kosovu, oženjen Marom, kćerkom kneza Lazara i kneginje Milice. Kasnije su nosili titulu despota, i samostalno, ali i kao turski vazali. Vjeruje se da danas nema direktnih potomaka ove porodice.

Balšići su bili srednjovjekovna dinastija, koja je vladala Zetom od 1360. do 1421. godine. Poslije smrti cara Dušana Balšići postaju gospodari Zete, priznajući samo formalno vlast srpskog cara Uroša.

Branivojevići su bili hercegovačka vlastelinska porodica koja je u drugoj polovini XIII i prvoj trećini XIV vijeka vladala Humom.

Pavlovići ili Jablanići su bosanska srednjovekovna porodica koja je u doba kraljevine Bosne upravljala istočnim i jugoistočnim dijelovima današnje Bosne i Hercegovine, zvanom Zemlje Pavlovića. Njihov najpoznatiji predstavnik i rodonačelnik bio je Pavle Radenović. Sa završetkom osmanlijskog osvajanja kraljevine Bosne 1463. godine Pavlovići nestaju sa historijske scene.

Sankovići su bosanska vastelinska porodica iz srednjovjekovne Bosne. Bili su gospodari Humske zemlje.

Vrijedne pomena su i plemićke porodice iz doba Osmanlija:

CRNA GORA

Crnojevići (plemenski oni se zovu još i Đuraševići, Gojčinovići i Kalođurđevići) su crnogorska plemićka dinastija iz Crne Gore. Vladavina dinastija Crnojević Zetom i Crnom Gorom je trajala kontinualno do 1498. godine. Osim kao vladari, Crnojevići su poznati po pribavljanju prve štamparije na ovim prostorima. Današnji Crnojevići su njihovi potomci.

SRBIJA

Vlastimirovići su prva srpska vladarska porodica o kojoj postoje historijske bilješke. Naziv dinastije Vlastimirovići dali su historičari prema prvom vladaru iz ove dinastije koji je stvorio nezavisnu državu - knezu Vlastimiru, za razliku od Nemanjića, koji su tako nazivani još u svoje vrijeme. Ponekad, mada dosta rijetko, ova se vladarska porodica naziva Višeslavići ili Višeslavljevići, prema prvom vladaru čije nam je ime poznato, knezu Višeslavu.

Vojinovići su bili srpska vlastelinska porodica koja je tokom XIV vijeka igrala značajnu ulogu u Nemanjićkoj Srbiji, pogotovo nakon smrti cara Dušana kada su tokom raspada srpskog carstva njeni predstavnici veliki vojvoda Vojislav Vojinović, a potom i njegov bratanac Nikola Altomanović bili najjače velmože u Srbiji.

Vojislavljevići su srpska srednjovekovna dinastija, koja je naslijedila vlast nad Dukljom preko Jovana Vladimira i srpske dinastije Vlastimirovića. Ova loza vladala je Dukljom i okolnim područjima, uključujući i Zahumlje, Rašku i Bosnu. Njihova vladavina je trajala od 1034. do 1186. godine, kada je dominaciju preuzela dinastija Nemanjić.

Vukanovići su bili vladarska porodica koja je vladara Raškom od kraja 11. vijeka do početka druge polovine 12. vijeka. Samo ime dinastije je navedeno uslovno, odnosno predstavlja termin koji su moderni historičari izveli iz imena prvog značajnijeg vladara ove porodice - raškog velikog župana Vukana.

Dejanovići ili Dragaši su bili srpska vlastelinska porodica koja je u drugoj polovini 14. vijeka upravljala prostorom oko tromeđe današnjih republika Srbije, Bugarske i Makedonije. Njen rodonačelnik je bio sevastokrator Dejan koji je bio oženjen rođenom sestrom cara Dušana - Teodorom. Konstantin Dragaš je opjevan u narodnoj epskoj poeziji kao drug Marka Kraljevića pod imenom beg Kostadin. Pored toga, njegovo ime se očuvalo u današnjem nazivu Velbužda kojim je upravljao, a koji se danas zove Ćustendil što je izvedeno od turskog naziva Kjustendil, što znači Konstantinova Banja.

Lazarevići su srpska vlastelinska i vladarska porodica iz 14. i 15. vijeka. Rodonačelnik dinastije bio je Pribac Hrebeljanović, logotet, a potom peharnik na dvoru cara Dušana. Njegov sin bio je Lazar Hrebeljanović koji je predvodio vojsku u boju na Kosovu. Smatra se da ova porodica nema direktnih potomaka pošto Lazarevi sinovi - Stefan i Vuk, nisu imali nasljednika.

Mrnjavčevići su srednjovekovna srpska vlastela koja je okvirno vladala prostorom današnje Makedonije. Najznačajniji iz ove porodice bila su dva brata - Vukašin i Uglješa, obojica stradali tokom bitke protiv Turaka na Marici 1371. godine. Vukašinov sin bio je Marko, u narodnoj tradiciji poznatiji kao Kraljević Marko, najveći srpski junak.

Nemanjići su srednjovekovna srpska dinastija koja je vladala Srbijom više od dva vijeka. U dinastiji ima jedanaest vladara, s tim što se dinastija možda nastavila, ženskom linijom u dinastiju Lazarevića.

Oblačići su srpska srednjovekovna vlastelinska porodica. Imali su posjede na severu Šumadije. Rade Oblačić smatra se rodonačelnikom ove porodice, ali njegovo porijeklo nije poznato. Zna se da je služio despote Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića.

HRVATSKA

Iako je ime poznato po banu Josipu Jelačiću, prezime "Jelačić" je drevnog porekla, a postoji i grana iz Bužima.

U Hrvatskoj je najpoznatija ona iz Hrvaca, a potiče od drevne porodice Kačića, sa značajnim istorijskim prisustvom.

Potječe iz sela Gornje Selo, u blizini Kašine, i smatra se jednom od najstarijih hrvatskih plemićkih porodica.

Veoma poznata porodica, sa dva grba, a najpoznatiji su iz Poljice i Vranske.

Istaknuta porodica koja je, između ostalog, zaslužna za uspostavljanje crkvene hijerarhije.

Ostale značajne porodice iz Hrvatske: Alaupović, Aranicki, Cindro, Grčić, Šubić, Grgurević, Javorović, Kulak i Mikulić.