DODIJELJENA NOBELOVA NAGRADA ZA MEDICINU: Troje naučnika nagrađeni za revolucionarna istraživanja imunološkog sistema

Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi nagrađeni su za istraživanja koja objašnjavaju kako imunološki sistem sprečava napade na vlastite organe i otvara nove mogućnosti za liječenje autoimunih bolesti i raka.

Tijelo ima moćan imunološki sistem koji mora biti regulisan kako ne bi napao vlastite organe. Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi nagrađeni su Nobelovom nagradom za medicinu 2025. godine za svoja otkrića o perifernoj imunološkoj toleranciji koja sprječava imunološki sistem da naškodi tijelu. Njihova otkrića postavila su temelje za novo polje istraživanja i potaknula razvoj novih terapija, na primjer za rak i autoimune bolesti.

Imunološki sistem je evolucijski majstorsko djelo. Svakodnevno nas štiti od hiljada različitih virusa, bakterija i drugih mikroba koji pokušavaju ući u naše tijelo. Bez funkcionalnog imunološkog sistema, čovjek ne bi preživio.

Jedna od izvanrednih sposobnosti imunološkog sistema je prepoznavanje patogena i razlikovanje od sopstvenih ćelija. Mikroorganizmi koji prijete zdravlju ne izgledaju jednako – svi imaju različite oblike i mnogi su razvili sličnosti s ljudskim ćelijama kao oblik kamuflaže. Istraživači su se dugo pitali: kako imunološki sistem zna šta napasti, a šta zaštititi?

Do 1990-ih se vjerovalo da je odgovor u procesu zvanom centralna imunološka tolerancija, tokom kojeg T ćelije prolaze kroz testiranje u timusu i eliminišu one koje napadaju sopstvene ćelije. Međutim, sistem se pokazao složenijim.

Shimon Sakaguchi je početkom 1980-ih u Japanu izolovao T ćelije koje su štitile miševe bez timusa od autoimunih bolesti, što je ukazivalo na postojanje posebne klase T ćelija koje smiruju imunološki sistem. Kasnijim eksperimentima 1995. godine Sakaguchi je predstavio regulatorne T ćelije, koje nose CD4 i CD25 proteine na površini.

Istovremeno, u Sjedinjenim Američkim Državama, Mary Brunkow i Fred Ramsdell proučavali su tzv. “scurfy” miševe, koji su rođeni sa teškim autoimunim poremećajima, uključujući ljuskavu kožu, povećanu slezenu i limfne žlijezde. Analizom su identifikovali mutaciju u genu Foxp3 na X hromosomu, koja izaziva bolest kod muških miševa.

Brunkow i Ramsdell su otkrili ljudski ekvivalent gena FOXP3, povezan sa rijetkom autoimunom bolešću IPEX. Mutacije u ovom genu izazivaju poremećaje slične onima kod “scurfy” miševa. Njihova istraživanja dovela su do spoznaje da FOXP3 kontrolira razvoj regulatornih T ćelija, koje sprječavaju pogrešne napade imunološkog sistema na sopstvena tkiva, čime omogućavaju perifernu imunološku toleranciju.

Ova otkrića postavila su temelje za potencijalne medicinske terapije. U istraživanjima se pokušava povećati broj regulatornih T ćelija kod pacijenata sa autoimunim bolestima, koristiti interleukin-2 za njihovo poticanje, te modificirati ćelije u laboratoriju prije vraćanja pacijentu. Kod raka, istraživači pokušavaju ukloniti regulatorne T ćelije koje štite tumore od imunološkog sistema, čime se omogućava efektivnija terapija.

Mary E. Brunkow rođena je 1961. godine, doktorirala je na Univerzitetu Princeton, SAD, i radi kao Senior Program Manager na Institute for Systems Biology u Seattleu, SAD.

Fred Ramsdell rođen je 1960. godine, doktorirao 1987. na University of California, Los Angeles, SAD, i trenutno je Scientific Advisor u Sonoma Biotherapeutics, San Francisco, SAD.

Shimon Sakaguchi rođen je 1951. godine, doktorirao 1976. i doktorirao 1983. na Kyoto University, Japan, i radi kao Distinguished Professor na Immunology Frontier Research Center, Osaka University, Japan.